 |
| Valtek Injector |
LPG and CNG enjektörleri 2000 li yıllarin başlarından itibaren İtalya'nin önde gelen enjektör üretici firmalari tarafından üretilmeye başladı. Valtek ve Rail İtalya'da ilk gaz enjektörü üreten firmalardandır. Enjektörlü araçlarin Avrupa'da yaygınlaşmaya başlamalari 1995'lerde başladi. 1995-2000 senesi arasında İtalya'daki gaz ekipmanları üreticileri mikser sistemi dediğimiz eski tip enjeksyonlu kitler piyasaya sürdüler. Bu kitler regülatör, ayar vanaları ve mixer sayesinde hava ve gazı karıstırıp motora verecek sekilde tasarlanmıslardı ve enjeksyonlu araçlara uygulandığında birçok sorunu da beraberinde getiriyorlardı. Enjeksyonlu araçlarda benzin enjektörlerini ve hava akış kelebeğini kontrol eden gelişmiş akıllı ekü sistemleri vardır. Eski tip mekanik bir LPG veya CNG kitini böyle bir araca uyguladığınızda doğru karışım ancak montaj yapan kişinin ustalığına kalmış olur. Fakat ne kadar iyi usta olursanız olun yol, hava ve yük koşulları sürekli değiştiğinden serviste yaptığınız ayar araç servisten çıktıktan sonra aynı şekilde verimli yanmayı sağlamayacaktır.Sonuç olarak ya fakir ya da zengin karışım olacak ve tam olarak araç üreticisinin ayarladığı Lambda 1 'e (en düşük emisyonda en verimli yanma ) ulaşmak mümkün olmayacaktır.Bu nedenle gaz ekipmanı üretici firmalar başta İtalya ve Hollanda'daki üreticiler olmak üzere LPG ve CNG eküsü ve enjektörleri geliştirmenin önemini anladılar. Geliştirdikleri LPG eküleri İnglizce de slave Türkçe'ye çevirmek gerekirse bağımlı ekülerdi. Yani bu eküler ne kadar gaz (yakıt)ve havayı karıştırmak gerektiğini kendileri tespit etmiyordu ve aracın orjinal benzin eküsünü taklit ediyorlardı. Günümzde AEB ve Autronic gibi alternatif yakıt eküleri üreten firmaların gelistirdiği bu eküler halen aynı mantıkla çalışmaktadır. Bu bağlamda gaz enjektörleri de birer elektromekanik ürün sayılabilir. Yani gaz eküsü tarafundan kontrol edilen elektromekanik valflerdir. Yapi ittibariyle birçoğu benzin enjektörlerinden farklı olarak su vanası mantığı ile çalışmaktadır. Bunların ilk cıkan modelleri büyük bobinli hantal modellerdi ve montajcilar manifoldun üstünde montaj edicek yer bulmakta zorlanabiliyordu. Fakat şu anki modellerin bobinleri daha ufak ve ömürleri daha uzundur. Aşağıdaki resimde bu enjektörlerden en çok kullanılan Valtek tip 30 marka enjektörlerin yapısından bahsedecegim. Valtek enjektörleri dünyanin en çok satan gaz enjektörleridir. Basit yapısı, dayanıklılığı, kirli gazdan az etkilenmesi, uygun fiyatı, yedek parçasının her yerde bulunması ve Çin ve Türkiye'de taklitlerinin çokça üretilmesi bu enjektörleri artık bir klasik haline getirmistir.
Enjektörün dış yapısı bir su vanasını andirmaktadır. Regülatörden buharlaşmış halde gelen gaz enjektöre 12 mm hortum ile aktarılır ve enjektorden manifolta 6 mm hortumlar ile aktarılır. Manifold un üzerine silindir adedince delik açılır ve enjektörden gelen her bir hortum buraya monte edilir. Bu enjektörlerin 1-2-3-4 silindir modelleri piyasada mevcuttur. 4 silindir araçlara genelde 1 adet 4 silindir enjektör bağlanabileceği gibi 2 adet 2 silindir de bağlanabilir. 6 silindir araçlara 2 adet 3 silindir ve 8 silindir araçlara 2 adet 4 silindir bağlanır. 4 silindir bir enjektörün iç yapısına baktığımızda aluminyum govde içinde çalişan ve aşağıda resmi olan 4 adet piston ve 4 adet yay görürüz.
 |
| Plunger set |
Bu pistonlar üstteki resimde gördüğünüz bobinler sayesinde açılır ve kapanırlar ve sırasıyla manifolta gaz püskürtürler. Bobinler genelde 2 ve 3 ohm olabilir. 2 ohm daha hızlı çalışır ama bobinlerin ömrü daha kısa olabilir. 3 ohm ise daha yavaş çalışmasına rağmen hem uzun ömürlüdür hem de piyasada en çok bu modeller tercih edilir. Daha hızlı enjektör modellerinden ileride ayrıca bahsedeceğim. Bu Valtek tipi enjektörler piyasanın en çok kullanılanı ve en hesaplı olanlarıdır. Türkiye'de piyasadaki aile araçların %90-95 ine hitap edebilir. Sadece direk enjeksyonlu motorlarda ve subapları hızlı çalışan Opel Insignia gibi araçlarda bu tip enjektörler yeterli olmayabilir.
Bu enjektörlerin bana göre en önemli özellikleri istenilen akış hızına göre altta ayarlanabilen meme uçlarına (nozzle) sahip olmasıdır. Bu nozzlelar standart olarak 1,5 veya 1,75 mm olarak gelir. Bu olçüler standart 1.4 Renault Clio tarzı motorlara uygun olabilir . Fakat motor hacmi büyüdükçe enjektör başına daha fazla gaz akış miktarına ihtiyaç duyulacaktır. Daha fazla gaz akış miktarı için nozzle ölçüleri matkap vasıtası ile büyütülebilir.
Valtek - Rail tipi enjektörlerin hızlı enjektörlerden bir diğer farkı da kolay temizlenebilir olmasıdır. Bilhassa LPG bazı ülkelerde çok kirli olabiliyor. LPG içinde tar maddesi içerdiğinde tar soğukta enjektörün içinde araç gece park halindeyken donabiliyor. Araç sabah benzinde başlıyor ve montaj ustasının yaptığı ayara göre ortalama 40 derece motor sıcaklığına ulaştığında gaza geçiyor. Bu gaza geçme anında eğer enjektörün içinde donmuş tar varsa bazı silindirlere gaz gitmeyebiliyor ve araç tekrar benzine geçiyor. Kirli LPG ve CNG günümüzde benzinden bu yakıtlara dönüştürülen araçların en büyük problemlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Onun özellikle kirli LPG ve CNG nin olduğu ülkelerde her 10 bin km de filtre değişikliği çok önem taşıyor. Fakat Türkiye'de birçok gaz firmasının piyasaya verdiği LPG gayet temizdir ve filtre değişimi her 10 bin km de yapılmasa bile enjektörler temiz kalıp araç randumanlı bir şekilde çalışmaya devam edebilir. Paragrafın başında da belirttiğimiz gibi bu enjektörler kirli gaz yediğinde tıkanabilir ve zaman içerisinde yukarıdaki resimde gördüğünüz pistonlarin üstündeki viton parçalar aşınabilir. Tecrübelerime göre Türkiye'deki gaz kalitesi göz önüne alındıpında Valtek veya Rail marka bir enjektör her 20-30 bin km de filre değiştirerek rahatlıkla 100,000 km dayanabilir. Daha sonrasında iç parçaların aşınmasından dolayı enjektörün debi ayarlarında problem yaşanabilir ve araç bilhassa rölantide titremeye başlayabilir. Bu bize bazi silindirlere az bazılarına fazla gaz gittiğini gösteren bir uyarıdır. Bazı araçlarda bunun sonucu olarak arıza ikaz lambası da yanabilir. Enjektör temizliğiyle ilgili şu vidyo baştan sona bir gaz enjektörünün nasıl sökülüp iç parçalarının değiştirildiğini göstermektedir. https://www.youtube.com/watch?v=2T4RcJhxQ4k . Temizledikten sonra bir de kalibrasyon yapılması gerekir ki bu çok önemlidir. Çünkü temizledikten sonra her enjektörün stroke ve buna bağlı olarak debi ayarı değişebilir. Eğer bu ayar stroke ayarlama cihazı ile yapılmazsa yine her silindire farklı gaz gider ve araç rölantide titreme yapabilir. Bu cihazın resmini aşağıda bulabilirsiniz.
Benzinli araç dönüşümlerinde kullanılan gaz enjektörlerini 2 ana katogoriye ayırabiliriz. İlki yukarıda bahsettiğimiz standart enjektörler ve ikincisi hızlı enjektörler. Hızlı enjektör kategorisinde bircok model ve alternatif karşımıza çıkmaktadır. Baracuda, AEB, Matrix, Hana, Gasitaly Fast enjektörleri bunlardan bazılarıdır. Bunlar İtalya, Polonya ve Kore'deki arge mühendisleri tarafından geliştirilmiştir ve hassas cihazlarla üretilmekte ve kalibre edilemketdir. Asagıda bu modellerden bazılarının resmini bulabilirsiniz. Birbirleri arasındaki farklardan ziyade ben bir tanesini alıp 3 ohm standart Valtek tipi enjektörlerle bu enjektörler arasındaki farklılıkları anlatmaya çalışacağım.
Hızlı enjektörler genelde 2 ohm ve altında üretilmekte olup dizayn edilirken benzin enjektörleri mantığıyla tasarlanmışlardır. İçindeki yay ve piston Valtek tip enjektörlere göre incedir. Genelde nozzle sistemi ile sonradan kalibrasyon imkanları yoktur. Bu enjektörler genelde renk seçenekleriyle sipariş edilirler. Yani debi ayarları enjektörün içinden üretici tarafından ayarlanmıştır. Bu enjektörler Valtek enjektörlere göre daha hassastırlar. Kirli gazdan daha çabuk etkilenebilirler ve montajcının bu enjektörü temizleme şansı yoktur. Türkiye gibi nizpeten gazın temiz olduğu ülkelerde eğer standart filtrelerden daha kaliteli olan içi metal filtre kullanılırsa 80-100 bin km yapabilmektedirler. Bu enjektörlere bizleri zorunlu kılan bazı araçlarda benzin enjektörleri açma kapama ms. leri cok hızlıdır ve Valtek veya Rail tipi enjektörler araç gaza gectiğinde aynı şekilde gazı manifold a yetistiremeyebilir. Bu yüzden araç gaz modundayken bizim aynı şekilde benzin enjektörlerinin açma ve kapama ms.lerine yakın enjektörler kullanmamız gerekir. Asagida Gasitaly Fast enjektörün teknik verilerini bulabilirsiniz. Bu enjektörün açma zamanı 1,9 ms iken kapama zamanı 1.2 ms olduğunu görüyoruz. Bu kadar hizli çalışmasını sağlayan dizaynının benzin enjektörlerine benzemesi, bobininin 1,9 ohm olması ve max. çalışma basıncının 4,5 bar olmasından kaynaklanıyor.
Yine direk enjeksyonlu araçlarda kullanılan gaz sistemlerinde enjektörlerin stabil olmasi ve hızlı çalışması hem yakıt tasarrufu hem de performans açısından önem arz etmektedir. Bu tür araçlarda gaz ve benzin ayni anda ve yol ve yük koşullarına göre değişken oranlı kullanılır. Bu bağlamda hem gaz hem de benzin enjektörü ayni anda çalıştıkları için birbirlerine yakın açma ve kapama süreleri olması önem arz etmektedir. Sonuç olarak hızlı enjektörler normal enjektörlerden belki 2-3 kat daha pahalıdır, tami bakımı servis tarafından yapılması mümkun değildir ama bazı araçlar için zorunluluktur.
Buraya kadar anlattığımız basit ve hızlı tip enjektörler benzinli araçlar için çözümlerdi. Sonraki zamanlarda dizel araçlari CNG ye (doğalgaza) dönüştürürken ne tip enjektörler tercih edilmeli gibi soruların cevaplarını aydınlatmaya çalışacağım.
Valtek - Rail tipi enjektörlerin hızlı enjektörlerden bir diğer farkı da kolay temizlenebilir olmasıdır. Bilhassa LPG bazı ülkelerde çok kirli olabiliyor. LPG içinde tar maddesi içerdiğinde tar soğukta enjektörün içinde araç gece park halindeyken donabiliyor. Araç sabah benzinde başlıyor ve montaj ustasının yaptığı ayara göre ortalama 40 derece motor sıcaklığına ulaştığında gaza geçiyor. Bu gaza geçme anında eğer enjektörün içinde donmuş tar varsa bazı silindirlere gaz gitmeyebiliyor ve araç tekrar benzine geçiyor. Kirli LPG ve CNG günümüzde benzinden bu yakıtlara dönüştürülen araçların en büyük problemlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Onun özellikle kirli LPG ve CNG nin olduğu ülkelerde her 10 bin km de filtre değişikliği çok önem taşıyor. Fakat Türkiye'de birçok gaz firmasının piyasaya verdiği LPG gayet temizdir ve filtre değişimi her 10 bin km de yapılmasa bile enjektörler temiz kalıp araç randumanlı bir şekilde çalışmaya devam edebilir. Paragrafın başında da belirttiğimiz gibi bu enjektörler kirli gaz yediğinde tıkanabilir ve zaman içerisinde yukarıdaki resimde gördüğünüz pistonlarin üstündeki viton parçalar aşınabilir. Tecrübelerime göre Türkiye'deki gaz kalitesi göz önüne alındıpında Valtek veya Rail marka bir enjektör her 20-30 bin km de filre değiştirerek rahatlıkla 100,000 km dayanabilir. Daha sonrasında iç parçaların aşınmasından dolayı enjektörün debi ayarlarında problem yaşanabilir ve araç bilhassa rölantide titremeye başlayabilir. Bu bize bazi silindirlere az bazılarına fazla gaz gittiğini gösteren bir uyarıdır. Bazı araçlarda bunun sonucu olarak arıza ikaz lambası da yanabilir. Enjektör temizliğiyle ilgili şu vidyo baştan sona bir gaz enjektörünün nasıl sökülüp iç parçalarının değiştirildiğini göstermektedir. https://www.youtube.com/watch?v=2T4RcJhxQ4k . Temizledikten sonra bir de kalibrasyon yapılması gerekir ki bu çok önemlidir. Çünkü temizledikten sonra her enjektörün stroke ve buna bağlı olarak debi ayarı değişebilir. Eğer bu ayar stroke ayarlama cihazı ile yapılmazsa yine her silindire farklı gaz gider ve araç rölantide titreme yapabilir. Bu cihazın resmini aşağıda bulabilirsiniz.
Benzinli araç dönüşümlerinde kullanılan gaz enjektörlerini 2 ana katogoriye ayırabiliriz. İlki yukarıda bahsettiğimiz standart enjektörler ve ikincisi hızlı enjektörler. Hızlı enjektör kategorisinde bircok model ve alternatif karşımıza çıkmaktadır. Baracuda, AEB, Matrix, Hana, Gasitaly Fast enjektörleri bunlardan bazılarıdır. Bunlar İtalya, Polonya ve Kore'deki arge mühendisleri tarafından geliştirilmiştir ve hassas cihazlarla üretilmekte ve kalibre edilemketdir. Asagıda bu modellerden bazılarının resmini bulabilirsiniz. Birbirleri arasındaki farklardan ziyade ben bir tanesini alıp 3 ohm standart Valtek tipi enjektörlerle bu enjektörler arasındaki farklılıkları anlatmaya çalışacağım.
 |
| AEB Injectors |
Coil resistance | [Ω] | 1,9 ±5% |
| Opening time | [ms] | ˞1,9 |
| Closing time | [ms] | ˞1,2 |
| Max peak current | [A] | 4 |
| Max hold current | [A] | 2 |
| Operating working pressure | [bar] | 0,2 ÷ 4,2 |
| Max working pressure | [bar] | 4,5 |
 |
| GI Fast |
Yine direk enjeksyonlu araçlarda kullanılan gaz sistemlerinde enjektörlerin stabil olmasi ve hızlı çalışması hem yakıt tasarrufu hem de performans açısından önem arz etmektedir. Bu tür araçlarda gaz ve benzin ayni anda ve yol ve yük koşullarına göre değişken oranlı kullanılır. Bu bağlamda hem gaz hem de benzin enjektörü ayni anda çalıştıkları için birbirlerine yakın açma ve kapama süreleri olması önem arz etmektedir. Sonuç olarak hızlı enjektörler normal enjektörlerden belki 2-3 kat daha pahalıdır, tami bakımı servis tarafından yapılması mümkun değildir ama bazı araçlar için zorunluluktur.
Buraya kadar anlattığımız basit ve hızlı tip enjektörler benzinli araçlar için çözümlerdi. Sonraki zamanlarda dizel araçlari CNG ye (doğalgaza) dönüştürürken ne tip enjektörler tercih edilmeli gibi soruların cevaplarını aydınlatmaya çalışacağım.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder